ER EE

Geluid wordt heus niet minder beschadigend doordat het muziek is en je het mooi vindt. Afhankelijk van het type concert gaat een klassiek concert op momenten ook wel over de 100 dB, hoor. Maar zoals hierboven reeds vermeld, het gaat niet alleen om hoe hard, maar ook om hoe lang. Ik heb mijn gehoorbeschadiging waarschijnlijk opgelopen door een DEC workstation dat ondanks een geluiddempende kast de hele dag in mijn kamer stond te loeien. Met de geluiddempende kast er omheen was het op zich onder de norm, maar wat bleek ? De airco van het gebouw (die je beleefde als een ruis) gaf alleen al een continue basisbelasting van zo'n 65 dB en daar was het extra lawaai van dat workstation dus teveel bij. De verschillende geluidsbronnen tellen bij elkaar op met de duur van de belasting en als je dan dagen van 14 uur draait ...... Overigens wat (te) eenvoudige testjes: zie www.hoortest.nl voor de nationale hoortest of www.oorcheck.nl, enz. ER EE

Ik denk dat er in dit forum nog heel wat meer leden zijn die tinnitus hebben (ik dus ook, links en rechts pieptoon, dag en nacht) of een grote kans lopen om het vroeg of laat te krijgen. Het ligt voor de hand dat het hier om een groep gaat die meer dan gemiddeld risico loopt. Wees dus zuinig op je oren ! Belangrijk om in dit verband te melden dat, als je last begint te krijgen van een pieptoon in je oor die niet na enkele dagen verdwijnt, dat je spoorslags naar je huisarts gaat omdat die binnen de beginperiode (14 dagen) nog mogelijkheden heeft om je voor een specifieke behandeling door te verwijzen. Daarna heeft dat voor die behandeling geen zin meer. ER EE

Sowieso monoblokken kiezen, lijkt me. Mijn ervaring met B&W 801 is dat ultrakorte luidsprekerkabels (bij voorkeur bi-wired) flink kunnen helpen om de zaak onder controle te krijgen. Enkelen hebben al Bryston genoemd. Ik zou echter de voorkeur geven aan de Odyssey Audio Extreme monoblokken. Deze zijn op Amerikaanse forums vaak vergeleken met de Brystons (beiden 20 jaar garantie) en worden meestal als beter beoordeeld. Bovendien zijn ze zeer betaalbaar en leveren voldoende stroomsterkte. ER EE

Jack, Ik vrees dat jij er technisch meer kaas van hebt gegeten dan ik. Ik heb zelf de Kenwood KT1100. Daar heb ik waarschijnlijk ook nog wel een schema van. Dat is volgens mij trouwens (i.t.t. wat ik eerder berichtte) de laatste Kenwood tuner met een analoge afstemcondensator (dus niet de KT1100-D). Ideaal om die zwakke (vaak interessante) zender net aan de zijkant van een sterke zender er tussenuit te kunnen vissen. Je bent dan niet overgeleverd aan de meestal grotere frequentiestappen van een digitale afstemming. Maar ik denk dat je met de KT1100D inderdaad ook een mooie tuner te pakken hebt. De lol van FM ontvangst ? Net als wat Rasta Phil zegt het ontdekken van nieuwe muziek. Zo hoor je in Nederland vrijwel geen goede franstalige muziek. Dus de franstalige Belgische zenders boden wat dat betreft soelaas. Als ik in de gemiddelde CD-zaak naar het magere rijtje Franse CD's kijk is het nog steeds Edith Piaf, Maurice Chevalier, Julien Clerc, etc. wat de klok slaat. Het lijkt wel of ze hier nooit een stap verder komen. Maar dankzij de Franse FM-zenders ben ik franstalige popmuziek echt gaan waarderen en weet ik nu dat er ook nog zoiets bestaat als: Daniel Belanger, Marie Carmen, Gerald de Palmas, Louise Attaque, Jeanne-Louis Murat, Alain Bashung, etc. Of Engels gezongen maar ook uit Belgie: An Pierle, bijv. De keuze in klassieke of wereldmuziek valt op de Belgische zenders ook vaak heel anders uit. ER EE

Kijk iemand die echt weet waar hij het over heeft. Als het je om gevoeligheid van ontvangst gaat, dan is dat inderdaad je tuner: de KT1100D is volgens mij de laatste Kenwood tuner met een afstemcondensator in combinatie met een digitale frequentie-aanduiding. Favoriet bij FM-DX'ers. Destijds was ik bij een rechtstreekse vergelijking met een 3x zo dure dikke Revox. Conclusie: Revox wat mooier geluid, maar stukken ongevoeliger dan de Kenwood. DX'ers slopen vaak het muting circuit er meteen uit. ER EE

In mijn situatie (zo'n 40 meter hoog, met o.a. een GSM-installatie in de buurt) bood het trekken van een aardedraad vanaf de centraaldoos naar de stopcontacten niet voldoende soelaas. Ik heb bij wijze van experiment voor de audio installatie uiteindelijk een aparte VMVK-grondkabel aangelegd vanaf de verdeelkast (zo'n 15 meter). Ik heb in periodes van flinke RFI veroorzaakt door atmosferische omstandigheden kunnen constateren dat het standaard (onafgeschermde) installatiedraad in de betonnen plafond- en zijmuren de interferentie doorlaat terwijl er via de afgeschermde grondkabel slechts een minieme fractie doorkomt. Op 40 meter hoogte dus de moeite waard gebleken. Blijkbaar is het raamwerk van betonijzer in plafond en muren te grofmazig om als kooi van Faraday te kunnen dienen ? Groet, ER EE

Beste ER EE, Ik weet niet van welke planeet jij komt, maar een getal als 0.015 dB heeft totaal niets met perceptie te maken. 0.015 heb ik nog nooit als muzikaal of analytisch ondervonden. Ook is bij mij nog nooit 0.015 traag geweest of omfloerst. Bovendien is het nog nooit voorgekomen dat 0.015 losjes te aanschouwen was, of juist teruggetrokken.

Sorry, Jacco, maar op zo'n uitspraak moet ik wel reageren. Hoe denk je dat jouw wetenschappelijk controleerbare waarheid (via je meetinstrumenten ?) tot je komt. Nog altijd via je perceptie, dacht ik zo. Bovendien wat er in de wetenschap als waar of onwaar geldt, hangt evenzeer van de wetenschappelijke benadering/de theoretische stroming af die de betreffende onderzoeker aanhangt (en dus van diens perceptie). En als je

Nee, inderdaad RastaPhil, ik vond die bijdrage van Headshell ook interessant. Met de tijdsdimensie als referentiekader kun je de discussie over dit soort zaken gemakkelijker vanuit verschillende invalshoeken voeren. ER EE

Toch is het frappant dat menig R&R band de pan uit swingt m.b.v. vaak 4e hands afgeragde gitaarversterkers met een speaker er in van nou ja... ze elkaar moeten horen via monitors op het podium met ook een stel speakers er in en versterkers die bepaald niet het predikaat high-end verdienen enz. Ritmisch staat het bij een goede band als een huis. Leg mij dat dan maar eens uit als de techniek zo belangrijk is voor het "ritme". Ja, dat is een goeie, Pjotr , maar we hebben het over verschillende dingen. Wat deze discussie denk ik goed duidelijk maakt, is hoeveel aspecten en interpretaties er aan het begrip ritme kleven. Je hebt ritme in de betekenis van op het juiste moment de juiste beat geven. Je hebt ritme in de betekenis van juist niet op het juiste moment in de maat spelen maar er bewust net iets naast gaan zitten in het kader van een ander type artistieke prestatie die je wilt neerzetten. En daaraan vast zit de discussie: in hoeverre speelt de kwaliteit van apparatuur hierbij wel of niet een cruciale rol. Het is duidelijk dat je het spelen rond de juiste maat in de tijd kunt uitvergroten zodat het ook op kwalitatief mindere apparatuur hoorbaar is: als je de vertraging of versnelling in tijd maar genoeg oprekt. Een Weense wals of bijv. zigeunermuziek zijn mooie voorbeelden. Het meeste daarvan hoor je ook op een transistorradio wel. Er zijn ook veel soorten (bijv. R&R) muziek waarin ritme juist door luidheidsvariaties bedoeld is om sterke accenten te zetten. Dan maakt dit subtiele gedoe ook niet veel uit, het gaat erom de zaak in beweging te krijgen. Het leidt geen twijfel dat je van een goed ritme kunt genieten zonder dat je daarvoor een dure high end installatie nodig hebt. Ik denk dat het in veel R&R muziek meestal niet zo kritisch is (zonder iets af te willen doen aan de prestatie die een goede band neerzet). Waar het wel kritisch wordt is als een band (J.J. Cale is genoemd) het subtieler aanpakt met kleinere variaties. Als je van die muziek houdt dan klinkt het op eenvoudige versterker natuurlijk ook best goed, maar de ritmische sfeer, die dampende subtiele swing uit Oklahoma, het live 'echtheids' gevoel komt op zo'n versterker niet zo gemakkelijk over het voetlicht. Overigens sta je in je voorbeeld wel live bij de muziek met de beste installatie die je in huis hebt, nl. je gehoorsysteem. In de andere gevallen hebben we het over ingeblikte muziek (op CD, vinyl, etc.) waarvan je mag hopen dat er nog iets is overgebleven van de live prestatie. En dan maakt (als je een beetje een fijnproever bent) m.i. de temporele nauwkeurigheid van je installatie veel uit in het goed overbrengen van de ritmische sfeer. Waarom? Bij ritme gaat het om accenten in de tijd. Die accenten zijn echter klanken. Klank vormt dus een impliciet onderdeel van ritme, zoals anderen hier ook al hebben opgemerkt. Het gaat dus niet alleen om percussie en drums. Naast de subtiele verschuivingen in tijd voor de 'schwung' of emotie in sommige muziek zijn er dus meer factoren die je versterker in het kader van ritme goed moet kunnen weergeven. Wat m.i. bijv. ook tot het ritme behoort en heel belangrijk is voor het goed overbrengen daarvan, zijn de bijgeluiden van instrumenten in het ritmisch klankpatroon (denk bijv. aan het metalen bijgeluid van een gitaarsnaar, die een extra accent in het ritmisch accent zet of aan de bijbehorende boventonen). Dat zijn voorbeelden van bij ritme behorende klankaspecten in een kort tijdsdomein waarbij temporele nauwkeurigheid een grote rol speelt. Mijns inziens erg belangrijk voor de 'echtheidsindruk' van het ritmisch geluid en de mate waarin het ritme je bij de strot kan pakken, je op sleeptouw neemt. Een kwalitatief mindere installatie is niet in staat dat in alle gevallen goed hoorbaar te maken. Een ander belangrijk aspect in verband met ritme is m.i. de echo in de akoestische ruimte. Goede muziekuitvoerenden houden hier niet alleen in hun ritme rekening mee of spelen er zelfs mee, maar het neergezette ritme klinkt na en interfereert in een complex patroon met het actueel lopende ritme. (Kraus, denk jij dan ook meteen aan Celibidache ?) Het gaat hier weliswaar ook om langere tijdsdomeinen, maar de temporele juistheid is wederom heel erg bepalend voor hoezeer je het ritme in die akoestische ruimte als werkelijk ervaart. Vergeet het maar dat een kwalitatief mindere installatie dit goed hoorbaar maakt. In jouw voorbeeld, Pjotr, heb je overigens deze aspecten wel tot je beschikking omdat je bij een live uitvoering bent en de zaal dus ook hoort. Ritme, klank, emotie, temporeel juist of niet, een band met slechte versterkers die toch staat als een huis: ook bij muziek is het geheel meer dan de som van de paar delen die we nu hebben geinventariseerd. ER EE

Kraus, Purist die je er bent Natuurlijk is het de muziek die in feite ritmisch is. Waar het hier, dacht ik, om gaat is, in hoeverre het bronmateriaal en de apparatuur in staat zijn die eigenschap van muziek correct door te geven en waar dat dan aan zou kunnen liggen. In het spraakgebruik ervaren de mensen (als dat goed lukt) dan als een ritmische CD of versterker om aan te geven dat die eigenschap goed doorkomt. Wat heb je aan ritmische muziek als je het niet via je apparatuur kunt horen. Die Weense pauze is overigens geen minieme aarzeling, maar duurt best lang. Uit metingen waar ik ooit bij was, kwam naar voren dat er ook in heel korte tijdsdomeinen (msec.) erg veel gebeurt en het heeft op subtiele wijze erg veel effect. Het is m.i. inderdaad zo dat deze subtiele (bijv. swingende) effecten, die een installatie richting live indruk tillen, op een goedkope set verdwijnen, o.a. door de temporele onnauwkeurigheid. Die goedkope set maakt er geen metronoom van: het klinkt nog steeds ritmisch, maar de subtiele variaties met bijbehorend effect komen niet meer door. Overigens realiseren we ons waarschijnlijk allebei dat er nog heel wat meer factoren een rol bij spelen. ER EE

Karma definieerde aan het begin ritme met een specifieke beweging in de tijd d.m.v. accenten, die meestal een zeker patroon of regelmaat vertonen. Klaus stelt dat dit afhankelijk is van de door de componist voorgeschreven tempi en ziet niet in hoe een audioset op eigen houtje ritmisch kan klinken. Ritme is immers een eigenschap van muziek en niet van audio apparatuur. Hans van Liempd zegt: het gaat niet om het exact kloppen van timing maar om het gevoel van ritme. --------------------------------------------------------------------------------------------- Ik denk zelf dat Hans er het dichtst bij zit. Bij ritme denk je al snel aan het correct weergeven van de regelmaat. Maar het gaat m.i. juist om het zeer nauwkeurig weergeven van de onregelmaat in de regelmaat! Als je heel goed luistert of metingen doet naar wat als echt goede (en emotioneel aansprekende) muziekuitvoeringen teboek staat, dan zul je ontdekken dat de uitvoerenden een spelletje spelen rond de juiste maat. Door fracties van seconden eerder of later in te zetten dan het moment waarop je de maat verwacht weten ze je te verrassen, accenten aan te brengen en emotionele momenten te realiseren. Dit kan op allerlei manieren en in complexe verbanden ook samen met de andere uitvoerenden worden gecreeerd. Mijn ervaring is dat veel apparatuur inderdaad niet in staat is dergelijke verfijnde temporele nauwkeurigheden weer te geven. Uiteraard horen er ook andere toeters en bellen bij zoals een correct inzetten en uitsterven zoals remc opmerkt. Hoeveel installaties swingen net zo goed als de band live ? Wil je het dus wel beleven dan zijn er twee voorwaarden waaraan voldaan moet worden: - apparatuur die het goed kan weergeven - bronmateriaal dat het bevat Als ik (bijv. J.J. Cale) op de ene installatie (met o.a. een digitale versterker) draai, dan klinkt het allemaal geweldig, maar is het in dit opzicht relatief klinisch dood. Als ik het op de andere installatie draai dan swingt het de pan uit en hoor je het speelplezier (het live samenspel effect dat de band neerzet) erin doorklinken en gaan inderdaad in de meeste gevallen bij bezoek automatisch de voeten n.v.t. vanzelf meebewegen (de roemruchte foot tapping factor). ER EE

Ik denk inderdaad dat, als je erbij zou zitten, Pjotr, je het niet eens zou horen, want je luistert zo te zien alleen naar je eigen snelle vooroordelen. Het betreft overigens monoblokken van Odyssey, die weer gebaseerd zijn op Symphonic Line. M.v.gr. ER EE

Ik wel. Ik kreeg van de leverancier de optimale waarden voor offset- en ruststroominstelling van m'n monoblokken. Hij vertelde er ook bij vanaf welke waarden naar boven en beneden je kunt verwachten dat de eindversterkers hoorbaar uit de pas gaan lopen. Ik heb de monoblokken op de in mijn thuissituatie gemiddelde spanning van 226-227 Volt afgeregeld. Onder de 222 Volt en boven de 231 Volt beginnen deze instellingen dan al te ver uit de pas te lopen. In mijn geval: te lage spanning: geluid gaat scherper, schriller, kaler en droger klinken; te hoge spanning: je komt om in de bassen, terwijl detaillering en stereodefinitie verminderen. Zoals ik al in een eerdere bijdrage heb uiteengezet speelt naast netspanning ook kamertemperatuur nog een rol op de biasinstellingen. ER EE

Deze discussie is begonnen met het effect van temperatuur op geluid. Ik denk zelf dat Bas een goede hint gaf en dat in veel gevallen veranderende biaswaarden de sleutel vormen voor verklaring van de geluidsveranderingen. De fabrikant van mijn monoblokken heeft me geleerd hoe ik de biasinstellingen kan doormeten en bijregelen en waar ongeveer de boven- en de ondergrens ligt met bijbehorend ander geluidsresultaat. Ja, dat was nog eens SERVICE ! Ik wou dat ik die kennis ook bij m'n andere apparatuur had. Met de info over de eindversterkers heeft dat bij mij daarna tot heel wat metingen en onderzoeken geleid. Bij te lage waarden gaan de eindversterkers te scherp en te schril klinken, bij te hoge waarden verzuip je in de bassen en dreig je stereodefinitie te verliezen. We hebben het dan over + of - 2 mV DC. Bij een afregeling op de optimale waarden klinken ze absoluut magisch De moeite waard om ze daar, indien nodig, weer op af te regelen, vind ik. Inmiddels de nodige lessen geleerd. Ik kan Bas z'n observatie bevestigen dat afregeling pas mogelijk is als de eindversterkers lang genoeg aan hebben gestaan (bij mij na 1 dag, daarvoor knallen de waarden alle kanten op). Dus 1) De biaswaarden kunnen instabiel zijn bij te kort aanstaan van apparatuur. Een reden waarom het minder goed kan klinken. Daarnaast blijken de biasinstellingen rechtstreeks afhankelijk van het momentane netvoltage. Ik heb heel wat metingen gedaan om de gemiddelde netspanning in huis te bepalen, om daar de boel op af te regelen: in mijn geval 227 Volt. Tsja, en als dan rond etenstijd het geluid ondanks de optimale inregeling ineens erg kaal begint te klinken, dan maakt een netspanningsmeting van 222 Volt met de bijbehorende afwijkingen in de biaswaarden (buiten de range) wel duidelijk waarom het zo slecht klinkt. 's Avonds na 21.00 uur begint het dan vaak allemaal fantastisch te klinken, hetgeen overigens, denk ik, niet alleen aan de dan gemeten perfecte 227 Volt ligt, maar ook een stuk schonere stroomvoorziening. Dus 2) De biaswaarden veranderen als functie van netspanning en kunnen daarmee buiten het optimale bereik komen. Dacht ik het inmiddels redelijk onder controle te hebben, maar ik vond over langere perioden toch nog behoorlijke afwijkingen in afstelling die niet uit netspanning of een natuurlijk verloop te verklaren leken. Totdat ik erachter kwam dat de biaswaarden ook nog systematisch veranderen met de gemiddelde kamertemperatuur. Dat een versterker 's winters in een onverwarmde kamer heel anders klinkt dan zomers, wil ik dus wel geloven. In mijn geval is het al de moeite waard om de eindversterkers bij te regelen als de gemiddelde kamertemperatuur over een langere termijn 5 graden gestegen of gedaald is. Dus 3) De biaswaarden veranderen als functie van kamertemperatuur en kunnen ook daarmee naast de optimale instelling komen. Kortom, temperatuur speelt een rol, maar het zijn m.i. voor een groot deel de veranderingen in biaswaarden die tot het andere geluid leiden. ER EE

Pope was inderdaad een fabriek in Venlo, ik dacht gelieerd aan Philips. Vooral bekend van kabels. De H43 koax kabel was bijv. lange tijd een begrip onder DX-er's. ER EE

Kijk, daar heb je nu wat aan! Bedankt, Henrie voor je deskundige uitleg. Overigens, RastaPhil, mijn scheidingstrafo maakt ook geen herrie. Net als Buizenbart ben ik er dik tevreden mee. ER EE

Ach, het verlies van een multimeter van 5 euro overleef ik wel Ik ben eerlijk gezegd blij dat ik nu weet wat er zich in het spanningsverloop v

Ik heb sinds enige tijd ook een oude Siemens scheidingstrafo aangesloten, echter alleen voor de digitale kant, dus voor filter en CD-speler. In mijn woonsituatie heb ik veel last van storingen (veel vervuiling op het stroomnet en ik zit bijv. pal onder een GSM-installatie). Gebruik daarom o.a. afgeschermde kabels. Ik moet eerlijk zeggen dat er met de inzet van de scheidingstrafo sprake is van een duidelijk hoorbaar verschil ten goede in de geluidskwaliteit. Inzet van het filter na de scheidingstrafo bleef echter ook nog de moeite waard. Ik schrok wel even van de gevolgen op voltages bij de inzet van de trafo. Het aansluiten van enkel de CD-speler was in feite een onderbelasting voor de scheidingstrafo zodat deze de CD-speler even dreigde te gaan "beschermen" met 243 Volt. Er dus maar even snel een 40 Watt gloeilamp bijgezet De stroompiek aan de voorzijde bij het inschakelen van de scheidingstrafo mocht er ook wezen: 1600 Volt was het laatste wat de goedkope digitale multimeter vermelde voordat die de geest gaf Klopt het als ik dit verklaar uit het feit dat de primaire wikkeling van de trafo heel kort even gigantisch kortsluiting maakt ? Vraag me ook af of hierdoor bij het inschakelen van een scheidingstrafo schade in de rest van de stroomgroep of andere stroomgroepen te vrezen valt. Dat ik hiermee waarschijnlijk zelf een korte storing op het stroomnet veroorzaak, is me ook duidelijk ER EE

Nog een getuigenverklaring. Mede n.a.v. deze discussie ook eens wat ge

(Waarschuwing: lang antwoord !) De vraag waar ik mijn uitspraken op baseer is niet zo maar in een paar zinnen te beantwoorden, dus dat dreigt een lang verhaal te worden. Dat vroege reflecties heel belangrijk zijn voor geluidswaarneming: daar ben ik op grond van meerdere bronnen (eigen ervaringen, wetenschappelijke literatuur, psychoakoestische literatuur) van overtuigd en dat is ook niet moeilijk aan te tonen: een eenvoudige search op Google met de woorden "early reflections"+hearing levert je een baaierd aan psychoakoestische artikelen op die het belang van vroege reflecties bij geluidswaarneming benadrukken. Toch heb je ook weer niet helemaal ongelijk: er wordt in de literatuur rond onze hobby inderdaad ook vaak beweerd dat vroege reflecties heel verstorend kunnen zijn: bijv. als je de luidsprekers te dicht bij de muur plaatst en de gereflecteerde golven gaan interfereren met het directe geluid. Hmmm, daar moet ik even op m'n hoofd krabben en de zaken proberen op een rijtje te zetten. Ik had het hiervoor dus tot een algemene praktische tip willen beperken, maar goed, ik heb er nu even tijd voor en vind het wel een interessant onderwerp om er even wat dieper op in te gaan. Als je je echt in deze materie verdiept gaat het om buitengewoon ingewikkelde processen en interacties tussen de (deels objectief meetbare) fysische buitenwereld en de (subjectieve) cognitieve verwerking in 1) ons perifere gehoorsysteem en 2) het centrale auditieve zenuwsysteem in onze hersenen, zoals die o.a. in de psychofysica, psychonomie en psychoakoustiek bestudeerd wordt. Afgezien van het feit dat ons gehoorsysteem op zich al tot heel veel in staat is (bijv. spectraal analyse, Fourier analyse van complexe geluiden, temporele integratie van geluid, sensorisch geheugen), maar soms ook niet in staat is om bepaalde geluiden te horen (bijv. voor- en achterwaartse maskering, verzadigingseffecten), of zelfs iets kan horen dat er niet is (auditieve illusies), kun je het ook nog zelf actief afstemmen op de toepassing die op dat moment voor jou het belangrijkste is. Bijvoorbeeld: als je let op de geluidskwaliteit van een installatie, dan let je op andere dingen (analytisch luisteren) dan wanneer je van de muziek als geheel geniet (holistisch luisteren met, als het goed is, een emotionele beleving erbij). Maar auditieve perceptie is vooral interpretatie en hoe variabel die functie kan worden uitgevoerd blijkt wel uit dit forum. In hoeverre je het actuele van voren komende geluid goed kunt waarnemen hangt uiteraard o.a. af van verstorende geluiden op de achtergrond (signaal/ruis verhouding). En daar spelen buitengewoon veel verschillende factoren een rol, deels intern bepaald (bijv. luidheid o.a. als variabele van frequentie, toonhoogte als variabele van intensiteit, spectrum, duur en de aanwezigheid van andere geluiden, timbre als functie van vele andere fysische variabelen), en deels extern bepaald (ev. staande golven, grootte van de akoestische ruimte, positie en hoek van luidsprekers tot de luisteraar, afstand van beiden tot plafond, muren, meubels, etc., type materiaal en ev. bekleding van deze reflecterende oppervlakken, het patroon en de duur van vroege en late reflecties, enz, enz.) In het algemeen wordt onderscheid gemaakt tussen het directe geluid, vroege reflecties, late reflecties, nagalm en echo. Het directe geluid is het geluid van de luidspreker in een rechte lijn naar je oren. Wat je verder vroege of late reflecties noemt is een kwestie van definitie maar ik denk dat het zinvol is om een onderscheid te maken tussen reflecties binnen 35 msec. en later. Nagalm is een relatief lange reflectie met een diffuus geluidskarakter, terwijl echo als lange reflectie met een apart identiek geluid wordt waargenomen. In een woonkamer is 50-90% van het geluid dat je hoort afkomstig van reflecties. Omdat reflecties (met de muren, vloer en plafond min of meer als spiegel) overal weer (verschillend o.a. afhankelijk van frequentie) wel of niet op terugkaatsen ontstaat er een complexe kakofonie van geluiden met verschillende looptijden, waartussen (door de herhaalde weerkaatsing) dus ook heel lange looptijden zitten. De gevolgen zijn complex op o.a. luidheid, versterking of juist verzwakking van bepaalde toonhoogten, ruimtelijkheid, werkelijkheidsweergave van de soundstage. Voorzover ik ervan op de hoogte ben, is in deze context, o.a. op basis van wetenschappelijke evidentie, denk ik, vooral het volgende van belang: Vroege reflecties: het Haas effect met reflecties binnen 25-35 msec. Het Haas effect is vooral van belang voor de lokalisatie van geluid en dus voor ons om te bepalen wie waar op de soundstage staat. Mensen bepalen die lokalisatie (met beide oren) vooral op grond van de eerste direct binnenkomende geluidsgolf (0 msec.). Van alle geluidsgolven, die volgend op dit eerste geluid, binnen 25-35 msec binnenkomen, is je oor in staat deze te integreren met het oorspronkelijke geluid. Alle geluidsgolven die dus na die eerste 25-35 msec vertraging binnenkomen (dit zijn bijv. dus die grotere loopafstanden van achterwaartse reflecties), die worden als aparte geluiden waargenomen en die kunnen de eerste geluidsgolf dus potentieel verstoren/vertroebelen: de soundstage wordt er minder duidelijk door. Bij muziek is er sprake van een constante aanvoer/stroom van geluiden. Dankzij je auditief sensorisch geheugen is je gehoorsysteem in staat geluid even kort te onthouden om te analyseren welk geluid bij welke nagalm hoort. Op deze wijze wordt orde geschapen in de chaos. Daarbij is het eerste directe geluid meestal het belangrijkst voor je gehoorsysteem als basis voor de analyse. Dat geldt in brede zin, ook bijv. voor het verstaan van spraak, waar het identificeren van de eerste letters van een woord je al grotendeels verraden welk woord dat gaat worden. Er zijn ook situaties waarin het juist absoluut niet van pas komt en dan ben je ook in staat om het weer uit te zetten. Latere reflecties. Latere reflecties horen er in zekere zin bij. Met alleen direct geluid wordt de weergave droog en kaal. Je kunt je echter mogelijk voorstellen dat, hoe later die teruggekaatste geluidsgolven je oor door langere looptijden bereiken, hoe verder die afstaan van het op dat moment actueel van voren komende geluid en de in je gehoorsysteem plaatsvindende analyse, dus hoe meer dat afleidt, o.a. omdat je niet meer in staat bent die geluiden met het actuele geluid te integreren, bijv. wat betreft lokalisatie. Je bent echter ook weer in zekere mate in staat om niet relevante reflecties te negeren. Helaas, hoe meer die op elkaar lijken, hoe lastiger dit is. Vergelijk bijv. met het cocktail-party effect, waarbij je het min of meer gelijkblijvende geroezemoes op de achtergrond een behoorlijk eind kunt onderdrukken om je gesprekspartner te kunnen verstaan. Als jij in het Nederlands in gesprek bent en de rest van de zaal spreekt Engels is dat gemakkelijker, dan wanneer er diverse mensen om je heen staan die ook Nederlands spreken. Maar dat uitfilteren kost, hoe dan ook, een stuk aandachtscapaciteit dat je dus niet kunt gebruiken voor het optimaal luisteren naar de muziek. Maar goed, alles natuurlijk afhankelijk van de momenteel beoogde toepassing: reflecties met lange looptijden kunnen bijv. weer heel nuttig blijken als je wilt bepalen in wat voor akoestische ruimte je verblijft, bijv. woonkamer, kerk, zaal, etc. Reflecties als vertraging Bij reflecties als vertraging is, denk ik, dan ook de hamvraag: wanneer en hoe bereiken die reflecties je oor, wat is de functionele context en vooral, waar is je gehoor op dat moment mee bezig. Afhankelijk van die factoren kunnen die nakomende golven goed of slecht uitkomen. Het kan bijv. slecht uitkomen als je oor (door de inwendige constructie ervan) mechanisch gewoon niet in staat is die nagekomen informatie te verwerken (bijv. in een situatie van temporele maskering). Het kan daarentegen heel goed uitkomen als de analyse die in je auditief systeem plaatsvindt nog onvoldoende informatie heeft om tot een beslissing te komen, bijv. bij het verstaan van spraak. Reflecties verhogen in veel gevallen de luidheid van een signaal en de redundantie. Het maakt dus uit of de binnenkomende informatie coherent met de momentane situatie in het auditief verwerkende systeem of dat het incoherent is. In het laatste geval werkt het verstorend en/of leidt het af. Wellicht dat ik nu de schijnbare tegenstrijdigheid aan het begin van deze mail kan ontwarren. Ik heb de indruk dat jij het vooral over (voorwaartse) reflecties in de buurt van de bron (luidspreker) hebt, terwijl ik het vooral over reflecties bij de ontvanger (en achterwaarts) heb. Mijn hypothese is dat een vroege reflectie bij de bron wat anders is dan een vroege reflectie bij de ontvanger. Ik kan me voorstellen dat een snel terugkaatsende geluidsgolf, doordat de luidspreker te dicht bij de muur geplaatst is, de opbouw van informatie in het sensorisch geheugen verstoort. De directe geluidsgolf wordt dan al op een heel vroeg moment belaagd met interferentie, wat voor het directe geluid als basis van auditieve analyse niet goed zal zijn. Bij een goede opstelling van de luidsprekers komt het directe geluid wel goed door. Bij achterwaarts weerkaatsende golven is er dan een gezonde basis voor de auditieve analyse. Vroege reflecties kunnen dan behulpzaam zijn bij de integratie van het geluid (zoals lokalisatie, helderheid) volgens het Haas effect. Tegelijkertijd probeert het systeem langer lopende reflecties te onderdrukken en dat kost aandachtscapaciteit. Reflecties: het gaat niet alleen om vertragingsfactoren Zoals ik hierboven heb geprobeerd te illustreren kunnen effecten van reflectie verschillend uitpakken voor de diverse eigenschappen van geluid. Het effect van reflectiepatronen is uiteindelijk natuurlijk veel ingewikkelder dan alleen de soms hoorbare vertragingen. Verschillen in de hoeveelheid en de duur van reflecties vertalen zich bijv. ook in hoe je de kwaliteit van een zangstem hoort. In de meeste gevallen zijn vroege reflecties m.i. heilzaam: door de manier waarop je auditieve systeem werkt, verbeteren ze bij muziekbeluistering de waarneming. Interfereren ze door verkeerde plaatsing van luidsprekers vroegtijdig met het directe geluidsignaal, dan is het een ander verhaal. Na dit expos

Nou, Erjee, dat kan wel wat moderner, hoor zie: http://www.earglasses.com/ Ze kostten zo goed als niets, dus omdat ik met m'n eigen handen dezelfde ervaring had opgedaan als treble, ze ooit voor de lol eens besteld om uit te proberen. Conclusie: wat mij betreft, geen succes voor muziekbeluistering, wel om spraak wat beter te verstaan. Eigen handen (of flaporen) dus nog steeds meer effectief. Verschil earglasses versus hand zit hem, denk ik, in: - het soort materiaal (plastic versus huid als zachter reflectie oppervlak); - grootte; - en vooral vorm en kromming (dit bepaalt nl. welke specifieke frequenties extra versterkt worden en bij het ontwerp van de earglasses is denk ik vooral op het spraakgebied gelet). Ik deel de mening van Steks dat het er m.n. om gaat dat je de geluidsreflecties achter je luisterpositie onderdrukt ten opzichte van de van voren komende directe geluidsgolven van de speakers. Hoe groter de loopafstand van deze achterwaartse reflecties, hoe verstorender ze zijn voor de geluidsbeleving. Echter !! op korte afstand is je oor van nature veel beter in staat deze achterwaartse reflecties eruit te zeven. Vandaar dat die hand achter het oor het zo goed doet of een luisterpositie met op korte afstand een muur erachter (liefst met een kleed erop, natuurlijk) of panelen (zoals Erjee toont) het vaak ook niet zo slecht doen. Je cre

Ai, beide woofers: dat is vervelend. Ik heb zelf in 2001 ooit 1 woofer van een B&W matrix 802 S3 moeten vervangen, omdat deze na 4,5 jaar (net voor het eind van de garantieperiode van 5 jaar) begon aan te lopen. Ik moest de kapotte woofer meenemen om te bewijzen dat die niet helemaal zwartgeblakerd door overmatig gebruik was . De woofer was vrij gemakkelijk te verwijderen door de schroeven aan de voorzijde los te draaien. Vervolgens natuurlijk even goed de rode pool van de LS-kabels markeren. Kon gelijk ook constateren: dat het beroemde matrix systeem: ...... van spaanplaat was. Ja, dat valt dan toch wat tegen bij die prijzen Maar goed, in die tijd was de importeur van Rotel ook degene die de onderdelen voor B&W leverde. Zat toen op dat bedrijventerrein in Rotterdam Noord waar ook Transtec zat (of zit). Ik weet niet of dat nu nog zo is. Een nieuwe woofer kostte destijds 260 gulden. Vantevoren bellen of die op voorraad is en goed afspreken, anders is er mogelijk niemand om je te helpen. Ze verzenden natuurlijk ook, maar dat zag ik zelf toen niet zo zitten. Afhandeling was zoals het hoort binnen de garantietermijn: kreeg keurig gratis een nieuw exemplaar mee. Dat gemonteerd en sindsdien geen probleem meer (ook niet bij de inmiddels nieuwe eigenaar). Zo'n 802 moet je (vind ik) natuurlijk repareren: daar is het een veel te mooie luidspreker voor. Ben benieuwd hoe lang ze nog de onderdelen van de 802/801 Matrix Serie 3 zullen leveren. Succes ! (vervanging is niet moeilijk) ER EE

Dat zou je zeggen, he? Maar het gaat natuurlijk om heel veel bits en die gaan echt niet allemaal goed. Ik weet niet of je ervaring hebt met EAC (exact audio copy: prima programma van Andre Wiethoff, zie www.exactaudiocopy.de). Diegenen die er wat uitgebreider mee gewerkt hebben, die weten dat van een beschadigde track op een CD, die op je CD-speler niet meer af te spelen is, met EAC een kopie gemaakt kan worden, die als je die vervolgens op een CD brandt, op diezelfde CD-speler soms wel weer afspeelbaar is. Mooi voorbeeld van een kopie die beter is dan het origineel ! (Dit zullen alle sceptici natuurlijk meteen weer betwijfelen: probeer het eens uit !). Ra, ra, hoe kan dit ? Doordat EAC talloze steekproeven trekt en daar de beste oplossingen uithaalt. EAC doet dat waarschijnlijk een stuk grondiger dan de foutcorrectie in je CD-speler, die er natuurlijk ook niet voor niets inzit. "Een beetje correcter uitlezen" is dus wel degelijk mogelijk. Dat het loopwerk in een CD-speler gevoelig voor trillingen kan zijn, is met een dubbel mechanisch systeem, nl. de (al dan niet rechtliggende) ronddraaiende, wiebelende CD op de spindle motor en het verschuivende laseroog m.i. niet onwaarschijnlijk. Luister eens naar de verschillende typen Marantz CD-spelers. Een beter loopwerk zit er niet voor niets: het is in een goede installatie ook hoorbaar. Als de CD in de duurdere spelers met een klem wordt vastgezet, dan neemt de gevoeligheid voor trillingen via het loopwerk natuurlijk ook verder af. ER EE