Een analoge zondagmiddag: passen en meten

[Kraus vonBentinck]

 

Naar een hi-fi beurs is niks voor mij maar om toch leuk met de hobby bezig te zijn heb ik de zondagmiddag besteed aan de draaitafel. In een van de drie armen zat een Audio technica mono-element. Dat gebruik ik toch nooit en daarom maar eens wat anders. Ik ben onlangs kort na elkaar helaas twee elementen kwijt geraakt (een Denon 103 M en een Empire EDR 9)

dus heel veel keuze is er niet meer. Maar ik had een Benz-Micro Wood L2 in het doosje en een Grado Paltinum Wood. Die laatste heb ik een afkeer van dus de Benz Wood is aan de beurt.

In een Infinity Black Widow zit een eigenlijk splinternieuwe Audio Technica OC9 XLS met absoluut nog geen 40 speeluren (ik gebruik hem maar zelden),

De Benz-Micro Wood L2 zit meestal in zijn doosje. Het is een best wel wat ouder element maar ook heel weinig gebruikt. Nu gemonteerd in de eenpunter Mörch UP4 blue (de wat zwaardere arm met een headshell/ de drie andere armpjes [rood, geel, groen] heb ik ook maar meestal toch de blue in gebruik)

En het element wat ik vrijwel altijd gebruik: een Benz-Micro Ebony H(igh output) zit in een SME IV.

In de Black Widow en de SME is Sonore bekabeling gemonteerd door Sodejuu. Dat bevalt prima.

 

De afstelling van de armen heb ik niet veranderd, de VTA ga ik later nog wel eens checken. Twee van drie armen staan zeker goed, de Mörch  moet nog wel even gecheckt worden. Alle elementen wel opnieuw gemonteerd en er eens voor gaan zitten om het zo goed mogelijk af te regelen. Ik maak altijd dankbaar gebruik van de software bij de RME geluidskaart.

Ik wil graag dat alle elementen eenzelfde geluidsniveau geven en dat er kanaalgelijkheid is, Gain en Azimuth zijn bij mij (na afspeelgewicht) altijd als eerste aan de beurt.

De Hi-Fi News Test LP vind ik heel praktisch en hoewel langzamerhand aan vervanging toe komt die toch meestal uit de hoes voor de afstelling.

Track 6 van kant 1 (300Hz +12dB moet natuurlijk helemaal in orde zijn.

Helaas zit de LP vol gekraak en ruis en daarom zjn de exacte getallen maar een indicatie. Maar het lijntje in de vector audio scope moet volkomen verticaal zijn. Zo niet dan is het sleutelen aan de anti-skating en het azimuth. Azimuth instellen bij de Mörch gaat hypernauwkeurig door te draaien aan de excentische contragewichten. M.i. werkt dat makkelijker en nauwkeuriger dan een draaibare headshell, dat gaat gauw veel te ver.

De Black Widow en de SME IV hebben geen draaibare headshell en ik gebruik altijd een reepje Blue Tack. Door het element eerst iets losser vast te schroeven kun je dan het azimuth een beetje bijstellen door het aandraaien van een van beide schroefjes, mits het niet te gek is met de kanaalongelijkheid natuurlijk.

Deze track gebruik ik ook voor het bepalen van de gain zodat elk element hetzelfde volume afgeeft.

De Benz-Micro sluit ik af op 22kOhm (in ieder geval 10kOhm of meer) voor maximum spanningsafgifte terwijl de AT OC9 al bij 100 Ohm voldoende afsluitweerstand heeft.

Ik heb ook een Array phontrap maar daar vind ik de stappen zowel qua gain als afsluitweerstand veel te groot en te grof. Bovendien kan er maar 1 arm tegelijk op. Mijn 'drietraps' phonotrap kan ik tussen 30 en 65db per 1dB instellen en de afsluitweerstand heeft 6 stappen onder de kOhm en 6 stappen er boven. Ruim voldoende.

Alle drie elementen hebben nu netjes een verticaal streepje en dus kanaalgelijkheid (of het azimuth dan ook werkelijk correct is, is een discussiepunt) en met 40 dB gain voor de Ebony, 56dB voor de Wood L2 en 58db voor de OC9 geven alle drie elementen een RMS van -5,6/5,7 dB op track 6.

 

 

Natuurlijk ook even kijken naar de tracking. Tracks 6 en 7 moeten foutloos afgespeeld worden 8 eigenlijk ook wel en 9 is meestal een stap te ver.

Niet voor de OC9 want die doet track 9 ook vrijwel goed, af en toe een heel klein hoorbaar randje maar eigenlijk foutloos. De veel duurdere Benz-Micro's zijn bij track 8 al buiten adem.

Beter afgesteld krijg ik ze niet en meer gewicht in de strijd gooien doe ik niet. Het is wat het is. De toch zeer prijzige Ebony heb ik in al die jaren nog nooit helemaal goed gekregen maar die klinkt niettemin zonder meer het beste. Cock heeft ditzelfde element onder handen gehad en volgens hem voelde het zich in een Ikeda arm zeer goed thuis want hij haalde 80mu. In welke arm ook, ik heb dat hier nooit voor elkaar gekregen. Wakker lig ik er niet van.

 

Met die track 6 kom je een heel eind en de kanaalscheiding van een element kun je er ook wel bij benadering mee berekenen.

Door het op te nemen in een wave-editor, 1 van beide kanalen digtaal "om te draaien" (invert) en vervolgens te mixen zie je de kanaalscheiding. Voor de meeste elementen ligt dat meen ik rond de 25dB en dat is hier ook zo. Weliswaar iets minder maar dat komt door de slechte kwaliteit van de LP. Het geruis en de krakjes verstoren een juiste meting.

Op papier brengt het Audio-Technica element er het beste af. Het klinkt ook best goed. De Wood klinkt dynamischer en in vergelijking met de beetje warme Ebony wat schraler. Dat is echter gehoormatig het meest dynamische element en naar mijn idee klinkt het ook het meest natuurlijk.

De LP van Aretha Franklin, "First Take" heeft een heel moeilijke track met naar mijn idee het maximum aan wat een vinylgroef kan bevatten qua geluidsniveau verschillen. Van een fluisterzachte stem  tot snoeihard: First time I ever saw your face. Alle drie elementen brengen het er toch goed af. De Wood heel soms iets minder zuiver.

 

Dat was mijn zondagmiddag. Geen beurs gezien

 

Edited 10 oktober 2023 by Kraus vonBentinck

[Roots]

Voor mij ook geen hi-fi beurs...Het interesseert mij werkelijk helemaal niets.

 

Maar dit verslag is werkelijk heel erg mooi. Ik ga het de komende dagen nog een paar keer over lezen.

 

2 hours ago, Kraus vonBentinck said:

First time I ever saw your face....Bedoel je niet Roberta Flack?

 

[Seed7]

8 hours ago, Kraus vonBentinck said:

[...] meer gewicht in de strijd gooien doe ik niet

 

Op wat voor resonantiefrequentie zitten de systemen nu? Als je dat al hebt gemeten. (spectrum van de tik in de uitloop van de groef)

[Sodejuu]

Eric, de Wood L2 mag tot 2.2g. Ik zou 'm zelf toch iets meer geven dan 1.9g. Zeker als ie alweer een tijd niet gebruikt is.

[Edje2]

Mooi verslag zeg, en heel leuk om te zien dat je je zo hebt ingegraven in de phono materie. Met name op het gebied van meten kan ik nog wel het eea leren, dus dit zuig ik op. Wat betreft de test LP van HIFI News gebruik ik zelf ook. Track 8 en 9 voor de tracking krijg ik ook bijna nooit goed afgespeeld met de meeste elementen. Ik heb onlangs een Ortofon test LP gekocht daar zitten ook tracking (in mu) tests op, ga die binnenkort eens proberen. Overigens is de tracking van de Morch up4 arm wat betreft tracking geen koning, wat je er ook in hangt. Kwa geluid daarentegen...

 

Ik heb 2 vragen:

- Wat meet je nu op de 3 plaatjes naast elkaar?

- wat voor phono trap gebruik je met 3 ingangen?

[Groovy]

Mooi verslag,je hebt veel moeite gedaan om alles goed in te stellen.

Ik kom niet verder dan naalddruk en fouthoek
 

[Sodejuu]

Qua biasing gaat de Ortofon testplaat verder, maar is niet zo handig. Bij de HN Test LP is elke bias track (6-9 side 1) apart. Die begint en die stopt. De tracks liggen ook ver uit elkaar op het opzetten van de juiste track makkelijk te maken.

Bij de Ortofoon is het 1 track met korte stukjes van 50-100µm. Je begint dus met 50µm, die dan overgaat in 60µm en dat gaat door tot 100µm, zonder stops. Dat is lastiger om mee te werken. Maar daarvoor gaat de Ortofon wel verder. De +16dB op de HNT-LP kun je vergelijken met ongeveer 72µm en +18dB met ca 88µm. Er staat iig geen 100µm op de HN Test LP. 

[Kraus vonBentinck]

@Roots Je hebt volkomen gelijk. Het is Roberta Flack. Ik had de LP nota bene voor me liggen.

@SodejuuDe 2,2 gram ga ik proberen

@Edje Wat de drie plaatjes naast elkaar weergeven staat er onder vermeld. Door ze aan te klikken worden de plaatjes groter en de tekst leesbaarder.

Mijn phonotrap is op bestelling gemaakt door Bernhard Fuss van het AAA-form. Er zijn drie ingangen en per ingang kun je waarden voor afsluitweerstand, gain en picoFarad instellen. Bij het overschakelen tussen de verschillende ingangen haalt het apparaat de bijbehorende waarden uit het geheugen. Dat gaat niet direct maar kost ongeveer 2 seconden. Er zijn vier uitgangen, 2 x XLR en 2 x cinch. Dat vond ik handig.

@ Seed7 De resonantiefrequentie meet ik eigenlijk zelden. Ik ga meestal uit van wat de calculator op vinyl-engine aangeeft en daar laat ik het dan bij. Ik vind de daarvoor aangewezen tracks ook niet zo goed werken (verschilt erg per arm/element).

 

Hoewel het niks te maken heeft met de afstelling van de elementen is het met een multisessie in CoolEdit ook gehoormatig vast te stellen hoe het staat met de draaisnelheid/wow.

 

Alle drie de tracks staan onder elkaar in een multisessie. Dan is het zaak om een exact gelijk startpunt te vinden. Een tikje in de plaat is dan heel handig.

 

Ik neem het op in 96/32 dus er staan 96000 bitjes per seconde. Je kunt de wave uitrekken zodat alle bitjes stuk voor stuk op het scherm staan. Als je dat interessant vindt kun je van elk bitje ook de waarde aflezen. Vervolgens de tik per track op de goede plaats zetten en en de tracks vast zetten in de tijd. Als je vervolgens de sessie afspeelt kun je heel duidelijk horen of er goede gelijkloop is. Zelfs bij hele kleine variaties ontstaat er meteen galm. De gelijkloop van mijn draaitafel is best goed. Ook aan het eind lopen alle drie de tracks nog heel goed gelijk en er treedt nooit echt galm op. Dat is zeer bevredigend maar jammer is dat er niks aan te doen is wanneer het niet goed gaat. De draaisnelheid is een gegeven per draaitafel/aandrijving. Uit deze 'meting' is geen getal te halen. Het is gehoormatig.

Mijn draaitafel doet het redelijk goed, het beste wat ik ooit gehoord heb is een Linn LP12 met Linto voeding en het ultieme resultaat is bereikt met de Sonore BarcaNova. Dat is 100% perfect en niet meer te verbeteren.

De bovenstaande multitrack sessie is met elk van de drie arm/element combinaties maar je kunt het net zo goed doen met twee (of 3 of 18) dezelfde tracks om de draaisnelheid en de wow te beoordelen.

Maar de drie verschillende tracks geven nog als extraatje de mogelijkheid om het volume in envelopjes te stoppen. Op het bovenste plaatje zijn de envelopjes wel te zien en aardig is om het volume per track naar 0 te zetten en op hetzelfde moment een andere track naar 100. Naadloos hoor je dan het verschil tussen de arm/elementcombinatie. Het is wel zaak om de tracks dan naar precies hetzelfde niveau te normaliseren. Ook leuk.

En dan. Een rotatie van het plateau is bij 33,3 RPM precies 1,8 seconde. In de uitloopgroef kun je in de wave-editor bij 96/32 heel nauwkeurig de afstand in tijd tussen de tikken meten. Ik heb de snelheid iets te hoog afgeregeld op 1,795 seconden per rotatie. Bij een track van tien minuten geeft dat toch wel degelijk verschil met een digitale CD-track. Maar dat is niet erg.

 

PS Mijn indruk is dat de 'oude' gerenommeerde en niet zo dure elementen als Denon, Shure, AudioTechnica etc het qua tracking zeer goed doen, beter vaak dan de veel duurdere exoten. Maar dat is maar een gevoel, dat heb ik nooit cijfermatig kunnen controleren. Ik weet alleen dat mijn Denon en Empire veel beter de tests doorstonden dan mijn micro-benzen.

Edited 10 oktober 2023 by Kraus vonBentinck
aanvulling

[Edje2]

54 minutes ago, Sodejuu said:

Qua biasing gaat de Ortofon testplaat verder, maar is niet zo handig. Bij de HN Test LP is elke bias track (6-9 side 1) apart. Die begint en die stopt. De tracks liggen ook ver uit elkaar op het opzetten van de juiste track makkelijk te maken.

Bij de Ortofoon is het 1 track met korte stukjes van 50-100µm. Je begint dus met 50µm, die dan overgaat in 60µm en dat gaat door tot 100µm, zonder stops. Dat is lastiger om mee te werken. Maar daarvoor gaat de Ortofon wel verder. De +16dB op de HNT-LP kun je vergelijken met ongeveer 72µm en +18dB met ca 88µm. Er staat iig geen 100µm op de HN Test LP. 

Dat lijkt me inderdaad niet zo handig aangezien je niet kunt zien hoeveel mu de naald op de moment voor zijn kiezen krijgt.

Heb hem eigenlijk voornamelijk gekocht omdat er een separaat links en rechts signaal op staat zodat je de azimuth goed kunt instellen, dat heeft de HN plaat weer niet.

[Sodejuu]

Als je een 2-kanaals scoop gebruikt kun je met een stereosignaal de azimuth perect afstellen. Daar heb je geen apart linker en rechter track voor nodig. Als je normaal de bias met de scoop afsteld, zorg je ervoor dat je beide sinussen boven elkaar hebt staan om ze goed uit elkaar te houden. Als je beide kanalen op de zelfde stand hebt staan (zoals het hoort) en je draait beide lijnen op elkaar, zou bij de juiste azimuth de sinussen precies op elkaar liggen (geen amplitudeverschil). Is er amplitudeverschil, is de azimuth niet goed.

Liggen de sinussen naast elkaar, heb je een faseprobleem in je element 

Edited 10 oktober 2023 by Sodejuu

[Tubejack]

1 hour ago, Sodejuu said:

Als je een 2-kanaals scoop gebruikt kun je met een stereosignaal de azimuth perect afstellen. Daar heb je geen apart linker en rechter track voor nodig. Als je normaal de bias met de scoop afsteld, zorg je ervoor dat je beide sinussen boven elkaar hebt staan om ze goed uit elkaar te houden. Als je beide kanalen op de zelfde stand hebt staan (zoals het hoort) en je draait beide lijnen op elkaar, zou bij de juiste azimuth de sinussen precies op elkaar liggen (geen amplitudeverschil). Is er amplitudeverschil, is de azimuth niet goed.

Liggen de sinussen naast elkaar, heb je een faseprobleem in je element 

[Seed7]

1 hour ago, Kraus vonBentinck said:

Ik vind de daarvoor aangewezen tracks ook niet zo goed werken (verschilt erg per arm/element)

 

Klopt. Daarom neem ik de tik in de uitloop groef op en bekijk die met de spectrum analyser. De eerste piek in het laag is, als het goed is, de resonantie frequentie van de arm/systeem combinatie.

 

1 hour ago, Kraus vonBentinck said:

Ik weet alleen dat mijn Denon en Empire veel beter de tests doorstonden dan mijn micro-benzen

 

Veel van die hard opgehangen elementen hebben niet alleen baat bij meer naalddruk en een zwaardere arm, maar vooral ook van een zwaardere arm waar de massa juist in de headshell zit.

[kappa7]

1 hour ago, Tubejack said:

Bijna Jack, Het laatste beetje verschil kan er ook nog uit.

 

[Tubejack]

42 minutes ago, kappa7 said:

Bijna Jack, Het laatste beetje verschil kan er ook nog uit.

 

Het setje dat nu in de woonkamer staat is bijna naar mijn zin.  Als dat klaar is dan loop ik alles nog een keer na.

Draaitafel, versterker etc. Vandaag nog wat nieuwe  interlinks gemaakt, leuk werk.   Dit is 90µm met een DL-103.  

[kappa7]

met welke naald druk?

 

[Duclaasie]

6 hours ago, Sodejuu said:

Als je een 2-kanaals scoop gebruikt kun je met een stereosignaal de azimuth perect afstellen. Daar heb je geen apart linker en rechter track voor nodig. Als je normaal de bias met de scoop afsteld, zorg je ervoor dat je beide sinussen boven elkaar hebt staan om ze goed uit elkaar te houden. Als je beide kanalen op de zelfde stand hebt staan (zoals het hoort) en je draait beide lijnen op elkaar, zou bij de juiste azimuth de sinussen precies op elkaar liggen (geen amplitudeverschil). Is er amplitudeverschil, is de azimuth niet goed.

Liggen de sinussen naast elkaar, heb je een faseprobleem in je element 

Op zich is die sinussen gelijk qua fase en amplitude krijgen niet zo heel moeilijk, de moeilijkheid zit hem in het feit dat hier een samenspel is met je kanaalscheiding. Helaas is de maximale kanaalscheiding vaak net op een ander punt qua azimuth dan je kanaalgelijkheid. Persoonlijk kies ik er dan ook voor om de kanaalscheiding zo hoog mogelijk te krijgen met een zo klein mogelijk verschil L-R vs R-L. Uiteraard moet de kanaalgelijkheid dan wel een beetje gelijk zijn, maar dat kleine beetje lager output zul je niet horen, waar een paar dB hogere kanaalscheiding wel heel goed is waar te nemen in je weergave. 
 

zo zie je maar weer, iedereen heeft zo zijn eigen voorkeuren om af te stellen. Je zou er wel een boek over kunnen schrijven. 

[Tubejack]

1 hour ago, kappa7 said:

met welke naald druk?

 

De aanbevolen 2,5gram 

[kappa7]

35 minutes ago, Tubejack said:

De aanbevolen 2,5gram 

Dat is dan keurig.

Het is namelijk best makkelijk om de naald druk te verhogen en zo een hoger spoortje te halen.

Alleen zal het resultaat niet beter worden dan.

[Tubejack]

Bij 100µM begint één kanaal te vervormen, meen het linker kanaal.

Maar de naald blijft in de groef.

 

Ik heb het tot nu toe, maar 1x beter gezien en dat was bij Henk.

Die man had ontzettend veel geduld. 

Zat de hele middag te pielen. Net zolang totdat het perfect was.  

 

[carl]

Leuk om weer eens een foto van Henk te zien Jack.

[Tubejack]

4 hours ago, carl said:

Leuk om weer eens een foto van Henk te zien Jack.

 

Paar keer geweest, altijd leerzaam.  Misschien heb ik nog meer foto's. 

Edited 11 oktober 2023 by Tubejack
type fout

[Kraus vonBentinck]

 

Toch een paar kleine veranderingen

-De WoodL2 naar 2,2 gram, de Ebony naar 1,9 gram. Track 8 (300Hz, 16dB) spelen beide bijna goed af. Rechts is een randje te horen. Op zich is het correct afspelen van trak 6 &7  ruim voldoende. Voor zover ik weet zijn er geen LP's te vinden met een oversturing van 16dB (en 12 en 14 ook niet)

 

Ook heb ik de gain voor alle drie elementen verlaagd naar resp 34, 50 en 52 dB. Dat geeft een output voltage van ongeveer 126mV bij alle drie elementen en dat past veel beter bij de ingangsgevoeligheid van de voorversterker.

Edited 13 oktober 2023 by Kraus vonBentinck