Ruststroom-servo

[Edwin Snoek]

We hadden al de DC-servo, maar nu ook een ruststroom-servo.

 

Ik erger me al jaren mateloos aan het verlopen van de ruststroominstelling van de Klasse AB versterkers. Een klein beetje verloop heeft vaak al een grote invloed op de geluidskwaliteit. Vaak slipt het geluidsbeeld dicht en verliest het detail bij een te hoge ruststroominstelling, en klinkt het geluidsbeeld vervormd, mechanisch en rauw bij een te lage instelling.

 

Ik stel zelf altijd de ruststroom in op mijn gehoor en probeer precies de balance te vinden tussen zo min mogelijk vervorming, maar met behoud van detail en levendigheid. Dit lukt mij ook altijd, maar na een paar weken is de ruststroominstelling al weer verlopen en moet de kap er weer af om hem opnieuw in te regelen.

 

Mijn vraag is of er ook een soort van ruststroomservo bestaat die tekens weer controleert hoe hoog de ruststroom staat ingesteld en eventueel corrigeert op de ingevoerde waarden?

 

Wat mijn ideale versterker zou zijn geweest, is dat je een laptop op de vertsterker kunt aansluiten en dat je de ruststroom in kunt stellen op je gehoor. Dus je regelt hem af op je gehoor, je zet de waarden vast met de laptop en de rustroomprocessor in de versterker controleert voortdurend of de instelling niet verloopt.

Dan houd je voortdurend de klankkwaliteiten vast en de versterker blijft klankstabiel onder alle omstandigheden.

Het is mij ook een raadsel dat fabrikanten nog steeds niets ontwikkelt hebben om de ruststroom stabiel te houden en te corrigeren. Men is met allerlei ontwikkelingen bezig maar ziet voortdurend het belangrijkste over het hoofd.

 

Bij Klasse A versterkers doet dit probleem zich niet voor. Het maakt klankmatig vrijwel niets uit of de instelling verloopt. het verschil tussen bijvoorbeeld 2 x 25 of 2 x28 Watt Klasse A is niet hoorbaar. Het geluidsbeeld verloopt daarom niet.

 

Maar AB versterkers zijn eigenlijk hele klankmatige onstabiele versterkers die voortdurend onderhoud nodig hebben qua instelling.

 

Het wordt tijd dat audio fabrikanten hier eens iets aan gaan doen. Het moet voor hun toch niet zo complex zijn om een ruststroom-servo te ontwikkelen. En de potmeters in de versterker zijn vaak van zeer belabberde kwaliteit, dat als je een keer blaast, dan verloopt hij al. Maar zelfs goede pometers verlopen al ernstig na enige tijd, maar ook de electronica. Vandaar de vraag naar een 'ruststroom-servo'.

 

 

 

Groeten

 

 

Edwin

[Edwin Snoek]

Ps, ik heb al zitten te denken om de balance-regelaar potmeter te verwijderen en er potmeters voor in de plaats te zetten om aan de buitenkant de ruststroom in te stellen. Je soldeert dan een voltmeter over de weerstanden en kunt dan extern zien of de ruststroom verlopen is. De voltmeter leg je dan gewoon uit het zicht en haal je tevoorschijn om te controleren en evt af te regelen via de balanceregelaar.

 

Het is op zich een mooi idee en de kap hoeft er niet om de paar weken af.

 

 

Groeten

 

 

Edwin

[spido]

Beste Snoek,

 

Mag ik hier een vraagje aankoppelen? In schema's van vintage versterkers wordt vaak de ruststroominstelling op diverse punten aangegeven. Is het raadzaam om de door de fabrikant opgegeven waarden aan te houden, ook als de versterker al oud is (zoals mijn 35-jaar oude Leak 70)?

[Edwin Snoek]

Beste Snoek,

 

Mag ik hier een vraagje aankoppelen? In schema's van vintage versterkers wordt vaak de ruststroominstelling op diverse punten aangegeven. Is het raadzaam om de door de fabrikant opgegeven waarden aan te houden, ook als de versterker al oud is (zoals mijn 35-jaar oude Leak 70)?

Beste Spido

 

Het is altijd goed om de ruststroominstelling even te controleren of deze niet ernstig verlopen is. het kan op zich niet veel kwaad als de ruststroom iets verloopt, als de koelprofielen maar niet heet worden. Vaak verloopt de rustsroom naar een hogere instelling in de loop der tijd, terwijl je theoretisch zou verwachten dat de weerstand in de potmeters en weerstanden alleen maar toe zal nemen naarmate de versterker ouder wordt. Maar gek genoeg loopt vaak de ruststroom op naarmate de versterker ouder wordt

 

Maar als je tevreden bent met de geluidskwaliteit van de versterker en hij wordt niet te warm, dan zou ik er niks aan veranderen. Als het goed klinkt, dan is het goed. Zo'n oud beestje moet je ook niet teveel mishandelen.

 

 

Bij veel versterkers die nieuw zijn verlaag ik bijna altijd de rustsroom omdat het geluidsbeeld vaak veel te compact en geknepen klinkt, omdat de ruststroom fabrieksmatig te hoog staat ingesteld. Een tikkeltje lager geeft vaak een veel gedetaileerder geluidsbeeld. Maar ook veel losser en minder geknepen en compact. De vervorming neemt dan heel iets toe, maar je krijgt er veel meer voor terug in positieve zin.

 

Ik heb hier naast de Vincent ook een NAD 319 versterker. Met de originele instelling klinkt de NAD zwaar, ingetogen,kolosaal en levensloos, maar iets de ruststroom verlagen en hij klinkt detailrijk, opener in het midden, levendig en veel losser. Het is net alsof je de versterker gemodificeerd hebt, zo'n verschil geeft dat. Nu nog een servo om de instelling vast te houden en klaar is Kees.

 

 

 

groeten

 

 

Edwin

[Edwin Snoek]

Ps, voor de mensen die ineens een experimenteerdrang krijgen om aan de potmeters van de ruststroominstelling te draaien, wil ik wel even zeggen dat je moet uitkijken met wat je doet. Wees voorzichtig met de meetpennen van de voltmeter, want

[spido]

Beste Edwin,

 

Je legt zelf het verband tussen ruststroominstelling en warmte-ontwikkeling... Zou zo'n servo thermisch gestuurd kunnen worden?

 

(Maar wat een onzin eigenlijk! Jouw warme belangstelling voor de ruststroom zou geen outlet meer vinden met zo'n servo. Vergeet het maar liever: het handmatig geklooi is toch veel leuker?!)

[Edwin Snoek]

Beste Edwin,

 

Je legt zelf het verband tussen ruststroominstelling en warmte-ontwikkeling... Zou zo'n servo thermisch gestuurd kunnen worden?

 

(Maar wat een onzin eigenlijk!  Jouw warme belangstelling voor de ruststroom zou geen outlet meer vinden met zo'n servo. Vergeet het maar liever: het handmatig geklooi is toch veel leuker?!)

Beste Spido

 

Het zou op zich wel kunnen via een thermische sensor, maar veel koelprofielen zijn vaak zo groot dat de rustsroom wel verloopt, maar de temperatuur nauwelijks verandert. Ik denk dat het veel minder nauwkeurig is, dan bijv via de weerstanden meten. 1 milivolt verschil en de servo kan dan meteen ingrijpen. Ik blijf het vreemd vinden dat geen fabrikant iets ontwikkelt heeft in die richting. Krell en ML hebben een Plateau Bias instelling {Variabele Klasse A instelling}, die is er voor om de ruststroom te verhogen als er meer vermogen wordt gevraagd . In rust zakken deze versterkers dan in de laagste plateau zodat ze niet veel warmte ontwikkelen en minder stroom verbruiken. Dat is een hele mooie oplossing voor Klasse A versterkers.

 

Nu nog een ontwikkeling in de richting voor Klasse AB versterkers waar de instelling gehoormatig veel gevoeliger ligt.

 

(Maar wat een onzin eigenlijk!  Jouw warme belangstelling voor de ruststroom zou geen outlet meer vinden met zo'n servo. Vergeet het maar liever: het handmatig geklooi is toch veel leuker?

 

Eerlijk gezegd, Spido, ben ik dat handmatige geklooi meer dan zat aan het worden. Er komt een tijd dat je het heft uit handen wilt geven

 

 

 

Groeten

 

 

Edwin

[D van der Deijl]

Het lijkt mij wel dat dit mogelijk moet zijn een thermische servo .

Echter het blijft lastig de hitte ontwikkeling in de transistor zelf is dikwijls kort en eer die dan is doorgegeven aan de koeling dan is de opnemer al te traag en zo werkt het ook doorgaans.

Meten over de emitterweerstanden en daar een servo aan koppelen lijkt me inderdaad een oplossing welke ook te realiseren moet zijn.

Vreemd vind ik het dat je de ruststroom van je versterkers zo dikwijls moet corrigeren dat ruikt naar instabiliteit en daar moet je mee oppassen.

Ik had dit probleem ook wat lag aan het verloop van div componenten in de bias instelling met name het verlopen van weerstanden een probleem wat nu uit de wereld is daar ik hoogwaardige metaal film weerstanden heb geplaatst.

ZELFS dus bij de TAN 80 is de instelling redelijk stabiel nu alweer 2 jaar en hoef ik niets in te stellen.

Dat de instelling verloopt met het toenemen van de temp is normaal.

[Edwin Snoek]

Vreemd vind ik het dat je de ruststroom van je versterkers zo dikwijls moet corrigeren dat ruikt naar instabiliteit en daar moet je mee oppassen.

 

 

Ha Don

 

Het is niet echt veel hoor, wat de ruststroom verloopt, maar het is net genoeg dat het weer anders gaat klinken. En het is ook heel erg temperatuurafhankelijk. Als het koud is in de kamer klinkt de versterker hetzelfde als dat je de versterker net aan zet. Alleen klinkt de versterker dan weer goed als deze op temperatuur is. Maar als de kamer koud blijft, dan blijft de versterker rauwig klinken en een beetje mechanisch. Dat heb ik met alle versterkers hier gehad, behalve met Klasse A versterkers.

 

Als het te warm is in de kamer, dan slipt het geluidsbeeld meer dicht en klinkt alles niet meer losjes en zo gedetailleerd, maar ook iets terughoudend in het midden. Sommigen zullen zeggen, dat dat wel meevalt, maar ik vind het behoorlijk hinderlijk dat er zo'n verloop in zit.

 

Als de versterker dan te warm is door de omgevingstemperatuur en je draait de ruststroom iets terug, dan klinkt het weer goed. Maar wordt het weer te koud in de kamer, dan moet de ruststroom weer omhoog.

Ik denk dat ik de balanceregelaar-potmeter verwijder en er dan dezelfde waarden potmeters inzet {in laat zetten} om de ruststroom te regelen. Dat is toch eigenlijk heel mooi, dat je via de buitenkant de ruststroom direct kan bijregelen. Voltmeter naast de versterker op de grond en klaar is kees.

 

 

Eeen thermische servo is wat dat betreft te complex, maar vooral minder nauwkeuring denk ik. Het mooiste zou zijn, 2 kleine printjes op de plaats waar de potmeters van de ruststroomregeling zitten, en dat dat circuitje voortdurende via de emitterweerstanden de ruststroom in de gaten houd en bijregelt. En dat dan de ruststroom na een uur bijvoorbeeld bijgeregeld wordt door de servo, zodat de versterker eerst op temperatuur kan komen voordat hij koud al begint bij te regelen.

 

Maar ik draaf weer door..

 

 

 

Groeten

 

 

Edwin

[D van der Deijl]

Vreemd vind ik het dat je de ruststroom van je versterkers zo dikwijls moet corrigeren dat ruikt naar instabiliteit en daar moet je mee oppassen.

 

 

Ha Don

 

Het is niet echt veel hoor, wat de ruststroom verloopt, maar het is net genoeg dat het weer anders gaat klinken. En het is ook heel erg temperatuurafhankelijk. Als het koud is in de kamer klinkt de versterker hetzelfde als dat je de versterker net aan zet. Alleen klinkt de versterker dan weer goed als deze op temperatuur is. Maar als de kamer koud blijft, dan blijft de versterker rauwig klinken en een beetje mechanisch. Dat heb ik met alle versterkers hier gehad, behalve met Klasse A versterkers.

 

Als het te warm is in de kamer, dan slipt het geluidsbeeld meer dicht en klinkt alles niet meer losjes en zo gedetailleerd, maar ook iets terughoudend in het midden. Sommigen zullen zeggen, dat dat wel meevalt, maar ik vind het behoorlijk hinderlijk dat er zo'n verloop in zit.

 

Als de versterker dan te warm is door de omgevingstemperatuur en je draait de ruststroom iets terug, dan klinkt het weer goed. Maar wordt het weer te koud in de kamer, dan moet de ruststroom weer omhoog.

Ik denk dat ik de balanceregelaar-potmeter verwijder en er dan dezelfde waarden potmeters inzet {in laat zetten} om de ruststroom te regelen. Dat is toch eigenlijk heel mooi, dat je via de buitenkant de ruststroom direct kan bijregelen. Voltmeter naast de versterker op de grond en klaar is kees.

 

 

Eeen thermische servo is wat dat betreft te complex, maar vooral minder nauwkeuring denk ik. Het mooiste zou zijn, 2 kleine printjes op de plaats waar de potmeters van de ruststroomregeling zitten, en dat dat circuitje voortdurende via de emitterweerstanden de ruststroom in de gaten houd en bijregelt. En dat dan de ruststroom na een uur bijvoorbeeld bijgeregeld wordt door de servo, zodat de versterker eerst op temperatuur kan komen voordat hij koud al begint bij te regelen.

 

Maar ik draaf weer door..

 

 

 

Groeten

 

 

Edwin

Nou Edwin gelukkig heb ik dat probleem dus niet(wel veel andere)

Koud net als bij jou denk ik rauw te hard gewoon niet lekker maar dat is bij alle versterkers zo dus daar zeur ik dan ook niet over want ik heb geen zin die dingen continu onder spanning te laten staan dus is het een keuze.

Echter bij mij en bij veel andere denk ik is het zo dat het geluid naarmate de set langer aanstaat beter gaat klinken en dus geen verschijnselen vertoont van dat het dicht slipt gelukkig niet.

Daar komt ook nog eens bij dat de insteling bij mij met gewone potmeters gaat en dus een mm op dat ding een gigantische sprong omhoog of omlaag betekend en eer je hem dan weer stabiel hebt.

Ik zou eens beginnen de versterker een dag of zo aan te laten staan en dan de bias zo in te stellen zoals het hoort dus op fabrieksspecificaties.

Als je dan toch met een uitwendige pot gaat beginnen neem dan een meerslagen pot wel zo makkelijk maar nogmaals ik vind het vreemd .

[The_Ark]

Kun je de "gewone" potmeters niet vervangen door hoogprecieze multi-turn types? Kost maar een beetje en die verlopen niet.

[D van der Deijl]

Kun je de "gewone" potmeters niet vervangen door hoogprecieze multi-turn types? Kost maar een beetje en die verlopen niet.

Dat is in ieder geval een optie die ik meeneem wanneer ik mijn versterkers weer eens onder handen neem voor service want de gebruikte best wel goede gesloten printpotmeters gaan wel erg hard je zit bij het minste al te hoog en dat KAN gevaarlijk zijn.

Zijn deze potmeters gewoon te verkrijgen als print instelpotmeters?

Zo ja welk merk kan je mij aanraden?

[Sodejuu]

Gewone Bourns zijn al erg goed. Je kunt ze in verschillende uitvoeringen krijgen. Ik vind het alleen vreemd dat jij deze dingen niet kent:

 

 

 

en dan zijn er ook nog de langwerpige uitvoeringen

[Sebastiaan de vries]

Beste Don,

 

Die gebruik ik ook altijd. Nu weet ik dat sony slechte single turn open potmeters gebruikt, welke gewoon gevaarlijk zijn. Je hoeft maar te blazen of de rustroom schiet omhoog. Zo ook in mijn TA-E90ES. Deze potmeters zijn oa. bij rs components te krijgen. Deze zijn heel goed, en na jaren zijn ze nog niet verlopen.

 

Groeten,

Bas

[D van der Deijl]

Beste Don,

 

Die gebruik ik ook altijd. Nu weet ik dat sony slechte single turn open potmeters gebruikt, welke gewoon gevaarlijk zijn. Je hoeft maar te blazen of de rustroom schiet omhoog. Zo ook in mijn TA-E90ES. Deze potmeters zijn oa. bij rs components te krijgen. Deze zijn heel goed, en na jaren zijn ze nog niet verlopen.

 

Groeten,

Bas

Dat ben ik zeker met je eens die dingen zijn niet slecht maar wel gevaarlijk even uitschieten en up in smoke op zeker.

Wat ik al melde tijdens de volgende controle zal ik ze zeker vervangen.

Ik kende ze wel maar wist geen merk en ik weet ook niet of NEDIS ze heeft maar zo niet dan kom ik er wel aan via het door jou genoemde adres.

Ook ga ik de bias weer iets verhogen naar 10 mv ipv nu 5 mv (standaard 15mv) daar het te lang duurt voor ze echt lekker klinken .

Dan maar wat meer warmte .

[The_Ark]

Topicstarter Edwin,

Op www.tnt-audio.com is het verhaal te lezen van iemand die hetzelfde gedaan heeft.

Succes ermee; we lezen de resulaten wel...

[Pjotr]

Beste Edwin,

 

Je legt zelf het verband tussen ruststroominstelling en warmte-ontwikkeling... Zou zo'n servo thermisch gestuurd kunnen worden?

Ja en in de meeste versterkers zit dat ook. De "sensor" is vaak een klein TO92 torretje wat tegen het koelprofiel zit. Als de ruststroom teveel temperatuurafhankelijk is maakt dat torretje geen goed thermisch contact met het koelprofiel.

 

Overigens een heel fraaie manier om de ruststroom optimaal in te stelllen is om dat met een sinus en een RTA (Real Time Spectrum Analyser) te doen met de fabriekswaarden als uitgangspunt. Je zit dan heel dicht bij wat gehoormatig ook het beste klinkt. Dat kun je prima met het al zo vaak genoemde shareware audioprogje "Audiotester" en een goede geluidskaart met gebalanceerde ingangang doen.

 

[D van der Deijl]

Beste Edwin,

 

Je legt zelf het verband tussen ruststroominstelling en warmte-ontwikkeling... Zou zo'n servo thermisch gestuurd kunnen worden?

Ja en in de meeste versterkers zit dat ook. De "sensor" is vaak een klein TO92 torretje wat tegen het koelprofiel zit. Als de ruststroom teveel temperatuurafhankelijk is maakt dat torretje geen goed thermisch contact met het koelprofiel.

 

Overigens een heel fraaie manier om de ruststroom optimaal in te stelllen is om dat met een sinus en een RTA (Real Time Spectrum Analyser) te doen met de fabriekswaarden als uitgangspunt. Je zit dan heel dicht bij wat gehoormatig ook het beste klinkt. Dat kun je prima met het al zo vaak genoemde shareware audioprogje "Audiotester" en een goede geluidskaart met gebalanceerde ingangang doen.

 

Klopt doorgaans zorgt een dergelijke sensor dat de ruststroom wordt aangepast maar deze werking is zonder meer veel te traag .

Er zou dus direct aan de eindtransistoren gemeten moeten worden aan bijvoorbeeld de emitter weerstanden en wanneer daar de spanning over veranderd dan moet de schakeling zich daar direct aan aanpassen.

Echter die spanning veranderd uiteraard voortdurend met een input op de versterker dus zo eenvoudig zal dat niet zijn om het op die manier te doen.

Blijft dus nog steeds de temperatuur meting over

Hoe het een en ander bij mijn versterkers wordt geregeld weet ik niet eens exact dat zal ik eens gan bestuderen.

Met dat voorstel van die sinus en die spectrum analyzer daar ga ik een keer wat mee doen dat vind ik een goed idee simpel en doeltreffend al zal het bij mij betekenen dat wanneer ik de bias te hoog moet gaan zetten om de cross over vervorming minimaal te houden dit geen doorgang kan vinden daar de koeling gewoon te klein is.